Wat doet stress met je brein?

Uit hersenonderzoek blijkt dat emotionele gebeurtenissen, hevige of langdurige stress kunnen leiden tot significante veranderingen in onze hersenen. Als wij ons bedreigd voelen of een schokkende gebeurtenis meemaken, dan sturen wij instinctief signalen uit naar anderen om ons te helpen.

Als er vervolgens niemand is die ons te hulp schiet of het gevaar blijft dreigen, dan treedt ons oudste brein in werking. Vervolgens reageren we op een primitieve manier van overleven op onze omgeving met reacties van: vluchten, vechten of als dat niet lukt bevriezen. Deze reacties worden gestuurd vanuit ons limbisch systeem of vanuit de hersenstam. Telkens als jij je bedreigd voelt, vindt er dus op onbewust niveau een stressreactie in je lichaam plaats.

Het brein: neocortex, limbisch systeem, reptielbrein

Om nog wat dieper in te gaan in hoe stress werkt in ons brein vertel ik je meer over het drievoudige brein. Dit model geeft inzicht in wat stress eigenlijk is en welke effecten het op je mentale, emotionele en fysieke gezondheid heeft. Ons brein is een product van duizenden jaren ontwikkeling en evolutie. De onderdelen van het brein zijn te verdelen in drie-delen: 

1) Reptielbrein (hersenstam)
Ons reptielbrein is cruciaal voor overleving en stuurt onze instincten, reflexen, gewoontes, stressreacties van vluchten, vechten en bevriezen. Het stuurt eenvoudige en cruciale functies aan zoals: ademhaling, hartslag, bloeddruk, temperatuur, spijsvertering, beweging.

• Primitieve brein
• Oudste, snelste en meest eenvoudige brein
• Basaal gedrag gebaseerd op gewoonte en instinct
• Onbewuste processen en regulatie van het lichaam
• Hartslag, bloedruk, ademhaling, temperatuur
• Cruciaal voor overleving
• Vluchten-vechten-bevriezen

2) Limbisch systeem
Dit deel van het brein staat ook bekend als het zoogdierbrein. Hier worden onze emoties, gevoelens, interactie, lange termijn geheugen, leren en motivatie gereguleerd. Het genereert emoties ter ondersteuning van vluchten, vechten en bevriezen.

• Emotionele brein
• Aanwezig bij alle dieren
• Basis emoties
• Amygdala gijzeling (verstoring van het angstcentrum in je brein)
• Genereert gevoelens ter ondersteuning van vluchten-vechten-bevriezen
• Irrationele automatische reacties
• pijn/plezier principe

3) Neocortex
De neocortex wordt omschreven als het menselijk brein. Het is ons jongste brein en onderscheid ons van alle andere dieren. Het stuurt de hogere functies aan zoals denken, taal, ratio, analyse, logica, geheugen, remming van impulsen en onze creativiteit.

• Denkbrein, het jongst ontwikkelde brein
• Verantwoordelijk voor rationaliseren, logisch denken, intellect
• Hogere functies: taal, planning, redeneren, abstract denken
• Creativiteit en verbeelding
• Komt tot uiting in het IQ
• Impuls regulatie en remming
• Langzaam
• Dit deel wordt uitgeschakeld bij gevaar waarna de primitieve breindelen het overnemen

Inslag van acute of intense stress

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de inslag van acute stress, hevige gebeurtenissen en trauma optreedt in de hersenstam en niet in de neocortex. Bij een hevige stressreactie worden onze reacties gestuurd vanuit ons reptielbrein. De neocortex wordt dan tijdelijk uitgeschakeld.

Omdat hoe groter de mentale, emotionele of fysieke component van deze gebeurtenis of ervaring is geweest, hoe sterker dit in de primitieve delen van je brein is opgeslagen. Dit noemen we een imprint en dit kan leiden tot een stress-stoornis of PTSS. Omdat ons brein automatisch terug gaat naar:

1) de laatste keer dat je een vergelijkbare ervaring had
2) een vergelijkbare emotionele ervaring
3) een vergelijkbare ervaring die veelvuldig voorkomt

Stressreacties worden op deze manier onbewust in stand gehouden, omdat ons brein teruggaat naar die specifieke herinnering, naar die imprint. 

Wat doet stress vervolgens in je lichaam?

Bij intense stresssituaties kan de reactie vanuit ons reptielbrein zich blijven herhalen en ontstaat chronische stress. Telkens als jij je bedreigd voelt, vindt er dus op onbewust niveau een reactie in je lichaam plaats. Dit veroorzaakt een overvloed aan chemische reacties en hormonen. Adrenaline, noradrenaline, cortisol en andere stresshormonen komen doorlopend vrij in je lichaam en maken je hyperalert. Je hartslag, ademhaling en bloedruk gaan omhoog. Het bloed trekt zich terug naar je armen en benen, je spieren spannen zich aan zodat je klaar bent om te rennen.

Bij veel mensen heeft dit te maken met een verstoring van de oriëntatiereactie.

5 Beschermende overlevingsreacties

Voordat ik dieper in ga op de oriëntatiereactie wil ik uitleggen welke overlevingsreacties wij als mens bezitten. De meest bekende zijn vluchten, vechten en bevriezen. Daaraan voeg ik nu nog twee overlevingsreacties toe namelijk inhouden en bezwijken.

Inhouden:
Dit is de oriëntatiereactie. Er is een verstoring in de omgeving, je houdt je adem in, en gaat op zoek naar de bron van deze verstoring. Waar is het gevaar, of is er wel een gevaar? We gaan automatisch op zoek in onze omgeving naar de bron van deze verstoring.

Vluchten:
Als blijkt dat er een gevaar is en wij kunnen hiervan wegvluchten, dan zal ons lichaam zich voorbereiden. Ons hormoonstelsel, onze fysiologie en klieren maken het lichaam maken zich 100% gereed voor overleving. Stresshormonen als adrenaline, cortisol en noradrenaline komen in je lichaam.

Vechten:
Als blijkt dat vluchten niet mogelijk is, dan zal ons lichaam zich voorbereiden op vechten. Ook hier treedt ons hormoonstelsel direct in werking en maken je klaar voor overleving. Ook hier gieren de stresshormonen door je lijf.

Bevriezen:
Als het gevaar zo groot is of als vluchten en vechten niet mogelijk is dan zal de bevriezingsreactie in werking treden. Het is een immobiliteitsreactie en doet je verstijven. Opioïden zorgen voor een verdovende werking in ons lichaam.

Bezwijken:
Als het gevaar of de bedreiging voor ons brein niet voorbij is, dan kun je blijven hangen in de reactie van bevriezen wat uiteindelijk leidt tot bezwijken. Omdat langdurig stresshormonen en opioïden worden aangemaakt zal dit de fysiologie van je lichaam kunnen veranderen.

Nu je meer weet over onze beschermende overlevingsreacties ga ik dieper in op de oriëntatiereactie.

Afstemmen op de omgeving

Een oriëntatie reactie is een reactie waarmee wij ons afstemmen op de omgeving. Als wij een zintuigelijke verandering in de omgevingen opmerken, reageren we door naar de bron van deze verandering op zoek te gaan. Primaire reactie patronen van alle zoogdieren zijn hierin hetzelfde.

Het was de beroemde onderzoeker en fysioloog Pavlov die dit de ‘Wat is het?’ reflex noemde. Als we een verandering opmerken in onze omgeving richten ons namelijk op:

1) wat is dat?
2) wat gebeurd hier?
3) wat is hier aan de hand?

Onze reactie op een verandering in de omgeving, is om een respons te geven. Dit kan in de vorm van een reactie zijn of door te onderzoeken wat de bron van de verstoring is. Dit is het dominante aspect van wat we oriënterend gedrag noemen.

Oriënterend gedrag

Verrassing, verwachting, nieuwsgierigheid, waakzaamheid en het vermogen om gevaar te bespeuren zijn vormen van bewegings- en waarnemingsbewustzijn. Oriëntatie reacties zijn reacties waarmee we ons afstemmen op de omgeving. Op biologisch niveau gaat het er niet om dat je wint maar dat je overleeft.

Bij mensen die zeer intense of zelfs traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt zijn de hulpbronnen van dit waarnemingsbewustzijn minder goed toegankelijk. Vaak zal een stimulus uit de omgeving eerder een bevriezing reactie oproepen dan een juiste ‘normale’ respons. Je zou kunnen stellen dat de oriëntatiereactie ergens verstoord is geraakt.

Op lichamelijk (fysiologisch) niveau is iedere opeenvolgende reactie van bevriezen gelijk aan de originele ervaring. Met één groot verschil het bevriezen (immobiliteit) heeft een nadelig effect, er is iedere keer meer energie vanuit het systeem nodig. Omdat de drang om deze reactie (immobiliteit) af te maken blijft bestaan in ons brein, hoe lang deze reactie ook duurt. Hiermee zou je kunnen stellen dat de kiem van herstel ligt in de fysiologische ontlading van deze opgeslagen energie die in de onafgemaakt reactie is opgesloten.

Componenten
De kern van een stressreactie is op zekere mate aanwezig bij een persoon. Je kunt dit herkennen aan:

1) Hyperactivering
2) Verstrakking
3) Dissociatie
4) Bevriezing

Samen vormen deze componenten de kern van een stress- of traumatische reactie. Als ze tegelijk voor langere tijd optreden wijzen ze er (bijna) zeker op dat een gebeurtenis een onopgelost deel heeft achtergelaten.

Uitleg componenten:
1) Hyperactivering is de reactie van het zenuwstelsel op gevaar of dat nu innerlijk, uiterlijk, echt of denkbeeldig is. De drie volgende componenten beschrijven de effecten op het organisme op korte termijn (als de energie zich niet kan ontladen).

2) Verstrakking verandert de ademhaling, de spierspanning en de houding.

3) Dissociatie van versuffing tot aan meervoudige persoonlijkheid stoornis. Dissociatie verstoort de continuïteit van de lichaamsbewustzijn en brengt vervorming aan in tijd en waarneming.

4) Hulpeloosheid een biologische reactie op overweldigend gevaar (bezwijken). Omdat het zenuwstelsel alleen registreert wanneer het gevaar voorbij is zal het doorgaan van het opwekken van energie tot de ontlading plaatsvindt.

Als we last hebben van een intens emotionele gebeurtenis zijn de levensenergie en de negatieve emoties zo nauw met elkaar verbonden dat we ze nauwelijks van elkaar kunnen onderscheiden. We hebben ontlading nodig maar als die begint kan het effect beangstigend en ondragelijk zijn. Dat komt omdat de ontlading als negatief wordt ervaren omdat deze sterk gekoppeld is aan de negatieve emoties.

Shake of Stress
De Shake off Stress biedt een uitkomst aan het afmaken van de natuurlijke cyclus waardoor het lichaam op een natuurlijke manier kan ontladen en tot ontspanning kan komen. Wil je meer weten neem contact met ons op.